Autor:
kl. Maksim Bolandz SAC

Część I

Sympozjum rozpoczęło się referatem ks. dr hab. Mirosława Mejznera SAC, rektora Wyższego Seminarium Duchownego Stowarzyszenia Apostolstwa Katolickiego w Ołtarzewie, pt.: Pismo Święte jako ucieleśnienie osobowego Logosu. W swoim wystąpieniu opowiadał m.in. o doniosłym znaczeniu Pisma Świętego na przestrzeni wieków. Odwołał się do doświadczenia przeżywania relacji ze słowem Bożym Ojców Kościoła, m.in. św. Hieronima, św. Augustyna, Orygenesa. „Warto nie tylko badać Pismo Święte, lecz także, a nawet przede wszystkim pozwolić słowu Bożemu przemówić do siebie” – mówił ks. Mejzner. Następnie ksiądz rektor przedstawił główny motyw Ołtarzewskich Dni Apostolskich. Tym motywem jest bibliodrama, która potrafi zafascynować i doprowadzić do praktycznego wyrażania słowa Bożego w życiu konkretnego człowieka.

Po tym ks. Mejzner przywitał zebranych gości oraz zaprosił ks. prof. dr hab. Franciszka Mickiewiecza SAC, wykładowcę w Wyższym Seminarium Duchownym w Ołtarzewie oraz na Uniwersytecie Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie, do wygłoszenia prelekcji pt.: Znaczenie Biblii w ewangelizacji. Prelegent skupił się na trzech wątkach: 1) Jezus Chrystus pierwszym ewangelizatorem i treścią Ewangelii; 2) Słudzy słowa Bożego; 3) Potrzeba duszpasterstwa biblijnego. Na początku wystąpienia ks. Mickiewicz podkreślił, że wzorem wszelkiego apostolstwa jest sam Jezus Chrystus, który był pierwszym głosicielem Ewangelii. Następnie prelegent odwołał się do trzech różnych tłumaczeń pierwszego zdania Ewangelii wg św. Marka. Warto zaznaczyć, że we wszystkich tłumaczeniach jest zawarty pewien program ramowy, który możemy określić mianem ewangelizacji. Z kolei sama ewangelizacja nie jest głoszeniem katolickiej nauki społecznej, nie jest również pięknym opowiadaniem mądrościowych sentencji, ale jest głoszeniem Dobrej Nowiny o Jezusie Chrystusie, czyli ukazywaniem jedynej drogi do zbawienia.

Mówiąc o sługach słowa Bożego ksiądz profesor odwołał się do uczonych w Piśmie. Chociaż często spotykamy się z krytyką pod ich adresem, to należy jednak pamiętać, że to oni odegrali ważną rolę w przybliżaniu Pisma Świętego ludziom tamtej epoki. Apostołowie chcąc, czy niechcąc, naśladowali ich przykład interpretacji, dowodzenia, wyjaśniania. Apostołowie także musieli wykazać, że całe Pismo Święte mówi o Jezusie Chrystusie. Oni byli poniekąd zmuszeni do dobrej znajomości Pisma Świętego. Z kolei Ojcowie Kościoła nierzadko określali samych siebie mianem „sług słowa Bożego”.

Akcentując ważność prowadzenia duszpasterstwa biblijnego prelegent zachęcał do lepszej zażyłości z Pismem Świętym. Jeżeli chodzi o kolejność czytania poszczególnych ksiąg, to najlepiej rozpocząć od czytania Ewangelii. Na koniec swojego wystąpienia ksiądz profesor pokreślił, że słudzy słowa Bożego mają przede wszystkim pomagać sobie i innym odkrywać tajniki Pisma Świętego, w którym są zawarte słowa życia.

Kolejny prelegent, ks. prof. dr hab. Mirosław Wróbel, dyrektor Instytutu Nauk Biblijnych Wydziału Teologii KUL, przedstawił zasady interpretacji tekstów biblijnych. Na początku odwołał się do niektórych encyklik papieskich, mówiących o zasadach poprawności interpretowania Pisma Świętego. Następnie sformułował 20. zasad katolickiej interpretacji słowa Bożego. Zasadą zaś fundamentalną jest stwierdzenie, że Biblia jest słowem Bożym, wyrażonym ludzkim językiem. Dlatego należy poznawać Biblię w jej ludzkim uwarunkowaniu. Inne zaś zasady mówią o różnych aspektach badania tekstu biblijnego (np. zasada wykorzystania hermeneutyki filozoficznej mówi o przedrozumieniu tekstu. Polega na życiowej relacji do rzeczywistości lub do tradycji, czy kultury. To znaczy, że np. osoba pochodzenia żydowskiego będzie czytała NT w innym przedrozumieniu tekstu natchnionego, niż osoba z innego kręgu społecznego czy kulturowego. Te oraz inne zasady badania tekstu biblijnego stanowią fundament egzegezy biblijnej. Ksiądz profesor zaznaczył, że praca nad tekstem biblijnym nie może ograniczać się tylko do pracy „w laboratorium”, ale przede wszystkim ma znajdować swoje źródło w oratorium.

Następny prelegent, ks. prof. dr hab. Marian Kowalczyk SAC, dyrektor Centrum Teologii Apostolstwa „Pallottianum” oraz wykładowca w Wyższym Seminarium Duchownym Stowarzyszenia Apostolstwa Katolickiego w Ołtarzewie, wygłosił prelekcję pt.: Tajemnica Wcielenia: Logos incarnatus według Josepha  Ratzingera – Benedykta XVI. Podczas prelekcji wielokrotnie wybrzmiewała myśl przewodnia, którą można określić w następujący sposób: Logos Incarnatus istotnym elementem naszego zbawienia. Prelegent na podstawie dzieł kardynała Josepha Ratzingera wyjaśniał słuchaczom, na czym polega chrześcijańskie uduchowienie. Zaznaczył również, iż realistą jest ten człowiek, który w słowie Bożym rozpoznaje fundament wszystkiego. Z tego powodu tak ważne jest wchodzenie w komunię ze słowem Bożym. Kończąc wystąpienie przytoczył cytat kardynała Stefana Wyszyńskiego: każde słowo Boże jest po to, aby stało się ciałem!

Kolejnym prelegentem był ks. dr Krzysztof Marcyński SAC, adiunkt w Instytucie Edukacji Medialnej i Dziennikarstwa na UKSW w Warszawie oraz wykładowca homiletyki w Wyższym Seminarium Duchownym Stowarzyszenia Apostolstwa Katolickiego w Ołtarzewie. Swoją prelekcję pt.: Kompetencja komunikacyjna Jezusa z Nazaretu rozpoczął od postawienia pytania: jakie kompetencje komunikacyjne posiadał Jezus z Nazaretu? Następnie skupił się na trzech podstawowych elementach prawdziwej komunikacji, tzn. na wiedzy, umiejętności oraz motywacji. Prelegent stanowczo podkreślił, że bez tych elementów nie możemy mówić o dobrej i autentycznej komunikacji. Kontynuując ten wątek, ks. Marcyński powiedział, że w komunikacji bierzemy pod uwagę sposób mówienia, słuchania oraz reagowania. Badając Ewangelię wg. św. Marka prelegent wyróżnił 78. Rozmów – 40. z nich to są rozmowy z Jego uczniami. Warto pokreślić, że Jezus z Nazaretu komunikował się z różnymi osobami oraz grupami społecznymi i do każdych z nich miał wyjątkowe podejście. Co się składało na sukces komunikacyjny Mistrza z Nazaretu ?

1) Umiejętność doskonałego słuchania,

2) Doskonały kontakt wzrokowy z rozmówcą,

3) Doskonale mówił i koncentrował się na języku, oraz sposobie wypowiadania się konkretnego rozmówcy,

4) Doskonałe wyrażał zainteresowanie i empatię względem innej osoby.

W podsumowaniu ks. Marcyński stwierdził, że Jezusowa umiejętność skutecznego komunikowania się z innymi ludźmi polegała na głębokiej i doskonałej motywacji do komunikacji. Na czym była zbudowana motywacja Jezusa? Na doskonałej miłości. Kompetencja komunikacyjna jest wyrazem Jego miłości. Ta miłość sprawia, że Jego komunikacja jest doskonała. Właśnie takiej komunikacji prelegent życzył wszystkim uczestnikom sympozjum i tym akcentem skończył się pierwszy blok tematyczny.

Mszy św., która w tym dniu została odprawiona o godz. 12.00 w kościele seminaryjno-parafialnym p.w. Królowej Apostołów, przewodniczył ks. dr Adrian Galbas SAC, przełożony prowincjalny Prowincji Zwiastowania Pańskiego. On również wygłosił homilię.

Po Mszy św. miał miejsce uroczysty obiad, a po nim, o godz. 14.00, rozpoczął się drugi blok tematyczny.

Część II

Drugi blok tematyczny zapoczątkował go ks. dr Ireneusz Kamionka z Wyższej Szkoły im. Bogdana Jańskiego w Szczecinie. W swoim wystąpieniu pt.: Słowo Boże w działalności duszpasterskiej prelegent nie tylko podzielił się własnym doświadczeniem duszpasterskim, lecz także zwrócił uwagę na konkretne zagrożenie traktowania słowa Bożego, jako instrumentu do osiągania własnych celów. Każde czytanie Biblii ma być ukierunkowane na kontemplację Jezusa Zmartwychwstałego. Ta kontemplacja przyczynia się do osobistego spotkania z Bogiem – mówił ks. Kamionka W podsumowaniu prelegent zaznaczył, że istnieje potrzeba takiej ewangelizacji, która rozpoczynałaby się od ewangelizowania samego siebie. Wyodrębnił również pewne pożyteczne inicjatywy, które służą pomocą w głębszym przeżywaniu swojej relacji ze słowem Bożym (np. Tydzień Biblijny, Narodowe Czytanie Pisma Świętego, z ostatnich – telewizyjny kurs biblijny w telewizji TRWAM).

Następny prelegent, doc. dr hab. P. P. Varga, (Eötvös Loránd University, Budapeszt) wygłosił referat pt.: Bibliodrama w edukacji i katechezie. Na początku podzielił się własnym doświadczeniem w zakresie prowadzenia bibliodramy. Wyodrębnił jej podstawowe etapy. Zaznaczył, że bibliodrama częściowo korzysta z psychodramy, ale one nie są tożsame. W bibliodramie zaś bardzo ważna jest identyfikacja z konkretną biblijną postacią. Następnie określił ważne momenty, związane z bezpośrednim graniem bibliodramy przez młodzież. Jak zaznacza prelegent, różne grupy wiekowe wybierają różne tematy do przedstawienia w bibliodramie. Ogólnie dla młodzieży jest bardziej zrozumiała historia Starego Testamentu, gdzie ludzie prawi i wierni są nagradzani, a źli są karani. Należy zwrócić uwagę, że wybór roli jest często związany z konkretnym doświadczeniem życiowym. Co więcej, sam koordynator/przewodnik bibliodramy, włącza się w akcję i uczestniczy już w innej rzeczywistości. W związku z tym można zaobserwować, jak poprzez zabawę kształtują się u młodzieży odpowiednie postawy życiowe, które doprowadzają do dojrzalszej relacji z Bogiem.

Następny z prelegentów, a właściwie prelegentka, doc. Sabine Ahrens (Pädagogisch-Theologisches Institut (PTI) der Evangelischen Kirche im Rheinland) przedstawiła referat pt.: Zur Aktualität einer dialogischen Lesart der Bibel – Janusz Korczak und das Kind Mose (Aktualność dialogicznej lektury Biblii – Janusz Korczak i „Dzieci Biblii: Mojżesz”). Swoje wystąpienie podzieliła na 5 części:

1) Korczak i „Dzieci Biblii: Mojżesz”,

2) Korczak i jego lektura Księgi Wyjścia jako Midrasz,

3) Obcość, antysemityzm i upośledzenie,

4) Bibliodrama jako uaktualniona interpretacja,

5) Projekt dialogu.

W każdej części wystąpienia prelegentka starała się ukazać kluczowe momenty związane m.in. z życiem Janusza Korczaka i jego działalności. W pierwszej części skupiła się na genezie i okolicznościach powstania książki „Dzieci Biblii: Mojżesz”. W drugiej części opowiadała o charakterystycznym podejściu Korczaka do lektury Księgi Wyjścia. Następne zaś części referatu stanowiły rozwinięcie oraz uzupełnienie tych treści, które zostały przedstawione wcześniej. Kończąc wystąpienie, doc. Sabine Ahrens zauważyła, że nasze spotkanie z Korczakiem i jego lektura historii Mojżesza, ma miejsce w czasie gwałtownych debat politycznych w krajach Europy, poszukujących wspólnego kierunku dla ich polityki. Spotykamy się, ponieważ nie chcemy, aby fundamentalistyczne i autorytatywne prądy zdeformowały obraz religii. Czynimy to poszukując nowego „My”, albo lepiej: na gruncie wspólnego doświadczenia „My”, które wraz z tym projektem, czyli projektem dialogu, pragniemy rozwijać.

Kolejny prelegent, dr hab. Holger Dörnemann (Katholisch-Theologische Fakultät Lehrstuhl für Religionspädagogik und Didaktik im Religionsunterricht Ludwg Maximilians Universität München) wygłosił referat pt.: Körper und Raum im Bibliodrama (Ciało i przestrzeń w bibliodramie). Punktem wyjścia było stwierdzenie, że bibliodrama daje przestrzeń pierwotnej cielesności człowieka. Okazuje się, że poprzez oddzieloną przestrzeń sceny staje się możliwe wkroczenie w przestrzeń doświadczenia, aby przeżyć pierwotną obecność ciała w przestrzeni objawienia, jaką jest świat. Ważną rolę odgrywa tekst. Jak zaznacza prelegent, czasami przykrywa on w naszym doświadczeniu życiowym doświadczenie samego siebie, ale czasami właśnie je początkuje. Najważniejsze jest jednak to, że przestrzeń oraz tekst biblijny, dają możliwość objawienia się cielesności człowieka, jako zamierzonej przez Boga. Bibliodrama jest praktyczną możliwością prezentacji teologii ciała. Jest ona, wg prelegenta, teologią ciała w sensie pierwotnym.

Kolejną prelekcję pt.: Zastosowanie bibliodramy w spotkaniach rekolekcyjnych, wygłosił ks. dr hab. Romuald Jaworski z Instytutu Psychologii UKSW. Na początku prelekcji ks. Jaworski postawił następujące pytanie: na ile jest możliwe zastosowanie i jaka jest wartość bibliodramy w różnorakich spotkaniach rekolekcyjnych? Aby odpowiedzieć na to pytanie należy jasno określić cele rekolekcji: kształtowanie postaw religijnych, nawrócenie, czyli zmiana myślenia, pogłębienie własnej tożsamości religijnej.

Bibliodramę, wg ks. Jaworskiego, należy traktować jako spotkanie. W tym spotkaniu niezwykle ważną rolę odgrywa płaszczyzna współoddziaływania psychologii z religią. Prelegent zaznaczył, że jest możliwe również spotkanie się teologii z psychologią na poziomie dyskusji i dialogu. Przy czym płaszczyzna dialogu jest ważniejsza. W bibliodramie doświadczamy pewnego rodzaju dramatu. W tym kontekście ważna jest identyfikacja z konkretną osobą biblijną. Co więcej, wg prelegenta w każdym z nas żyje ta lub inna postać biblijna. Oprócz spotkania psychologii z religią, mamy do czynienia ze spotkaniem historii ludzkości i osobistej historii życia każdego człowieka. Bibliodrama jest spotkaniem z samym sobą, z innymi ludźmi, a nade wszystko z Bogiem. W tym kontekście można dostrzec dwa typy relacji „ja-to” oraz „ja-Ty” (por. M. Buber). Mówiąc dalej prelegent przytoczył kilka aspektów dot. realizmu bibliodramy, który jest odrębny od symbolizmu. Na tej płaszczyźnie spotykamy się z:

1. a) Realizmem doświadczeń egzystencjalnych,
2. b) Realizmem osobistych doświadczeń życiowych uczestników bibliodramy,
3. c) Symbolizmem i archetycznym charakterem treści biblijnych.

Pod koniec swojego wystąpienia ks. Jaworski zaakcentował konieczność rozwijania tożsamości religijnej, tak indywidualnej jak i społecznej, a także zrobił kilka uwag metodycznych i metodologicznych dot. prowadzenia bibliodramy (np. długość czasu trwania spotkania, wiek, liczebność grupy, poziom przygotowania biblijno-teologicznego).

Ostatnim prelegentem, a właśnie prelegentką, pierwszego dnia sympozjum była pani dr Krystyna Sztuka z Akademii Jana Długosza w Częstochowie. Temat jej prelekcji brzmiał następująco: Wyobraźnia w bibliodramie i w modlitwie Ignacjańskiej – rozwój duchowy (rekolekcje ignacjańskie).

Swoje wystąpienie prelegentka rozpoczęła od podania definicji wyobraźni. Wyobraźnia to proces poznawczy, przenikający nasze życie psychiczne. Mówiła również o jej znaczeniu nie tylko w aspekcie modlitwy, lecz także w kontekście całego życia człowieka. Zaznaczyła, że w najbardziej prostej i użytecznej formie wyobraźnia odgrywa rolę narracyjną (np. używanie metafor). Na co dzień wyobraźnia ma charakter odtwórczy, natomiast wyobraźnia twórcza przejawia się w codzienności znacznie rzadziej. Rozwijanie umiejętności twórczej wyobraźni jest bardzo pożyteczne, chociażby ze względów tak epistemologicznych jak duchowych.

Prelegentka podkreśliła, że ludzie dość często mylą wyobraźnię z wiarą. Jeżeli czegoś nie mogą sobie wyobrazić, to już w to „coś” nie wierzą. Wiara może w pewnej mierze zaczynać się od konkretnej formy wyobraźni, ale na niej się nie kończy. Wyobraźnię jednak należy kontrolować, ponieważ ona może odgrywać rolę destrukcyjną (np. utrzymywanie się w pewnych stanach emocjonalnych, spowodowanych przykrym życiowym doświadczeniem lub uprzedzeniem względem innej osoby/osób). Wiele ludzi cierpi z powodu nadpobudliwości wyobraźni, która męczy człowieka. Stąd wynika, że wyobraźnia jest potężnym instrumentem, który może pomagać w życiu albo niestety je niszczyć. Kształtuje się ona w relacjach. Poza relacją się nie rozwija. W tym kontekście nasuwa się pytanie o rolę wyobraźni w modlitwie. Właśnie zdolność koncentracji uwagi oraz zdolność skupienia się na modlitwie jest możliwa dzięki twórczej wyobraźni.

Biorąc pod uwagę wyżej powiedziane, można potraktować bibliodramę jako wstęp do modlitwy. Jaki jednak jest pożytek z wprowadzania wyobraźni twórczej do sfery modlitwy? Od razu warto zaznaczyć, że wyobraźnia nie jest tożsama z marzeniem. W wyobraźni chodzi o specyficzny sposób kontroli umysłu. On (umysł – M.B.) odgrywa podstawową rolę. Stąd wynika, że prawidłowo ukształtowana wyobraźnia jest pomocna w modlitwie oraz w dobrym przekazie własnego doświadczenia religijnego.

Część III

Drugi dzień sympozjum miał charakter nie tylko teoretyczny, lecz także praktyczny. Ze względu na warsztaty, w owym dniu była przewidziana tylko jedna prelekcja, którą wygłosił prof. dr Gerhard Marcel Martin (Philipps-Universität, Marburg). Tytuł prelekcji: Bibliodrama: duchowy wstęp do egzegezy i gry. Na wstępie pan profesor wyjaśnił na czym polega bibliodrama. Następnie skupił się na bibliodramatycznym podejściu do tekstu biblijnego. Dla takiego podejścia niezwykle ważne są osiągnięcia metody historyczno-krytycznej w badaniu tekstów Pisma Świętego. Kolejnym punktem wystąpienia było omówienie duchowych aspektów „gry” w ujęciu bibliodramatycznym. W ostatnim punkcie prelekcji pan profesor opowiedział o niektórych pozytywnych skutkach, które następują po odgrywaniu roli w bibliodramie. W podsumowaniu prelegent przedstawił pewne narzędzia bibliodramatyczne na przykładzie 8 rozdziału Ewangelii wg św. Jana, wersety 1-11.

Po przerwie kawowej odbyły się warsztaty. Uczestnicy sympozjum wraz ze swoimi opiekunami udali się do przygotowanych sal, gdzie mogli już osobiście doświadczyć czym tak naprawdę jest bibliodrama. Oto tak opisuje własne doświadczenie jeden z uczestników warsztatów:

Uczestniczyłem w podobnych warsztatach po raz pierwszy i mam nadzieje, że nie po raz ostatni. Dla mnie czymś bardzo ważnym było wejście w rolę konkretnej postaci biblijnej, oraz pewne utożsamienie się z nią. Moim zdaniem, bibliodrama jest konkretnym wydarzeniem. Ono pomaga wejść we własne doświadczenie życiowe i z kolei wyjść z niego, aby znaleźć się na wyższym poziomie własnego człowieczeństwa, które coraz bardzie pragnie Boga żywego.

Po warsztatach miał miejsce obiad, podczas którego ks. Przemysław Podlejski SAC, wicerektor Wyższego Seminarium Duchownego Stowarzyszenia Apostolstwa Katolickiego w Ołtarzewie, skierował podziękowania do wszystkimch uczestników i organizatorów sympozjum. Tym optymistycznym akcentem skończyło się międzynarodowe sympozjum pt. „Apostolat biblijny a wyzwania współczesności. Bibliodrama w ewangelizacji”.